'De ratjes van Amélie hielpen haar met het overwinnen van haar trauma'

"Amélie is een 23-jarige jonge vrouw met  autisme die in haar jeugd herhaaldelijk traumatische ervaringen heeft opgedaan met hulpverleners toen zij worstelde met de eetstoornis anorexia en periodes van depressie met ernstige zelfbeschadiging en suïcidaliteit. Ze lag periodes vastgebonden in een onrustband (Zweedse band) vanwege het toedienen van dwangvoeding. Amélie ontwikkelde PNEA’s (Psychogene Niet Epileptische Aanvallen) als reactie op ambulances, politie en piepers. Deze aanvallen vormden een belemmering voor  haar therapie. Je zou kunnen zeggen dat Amélie heeft geleerd vanuit zelfbescherming uit haar window of tolerane  te gaan zodra er ‘gevaar’ wordt gesignaleerd. Middels EMDR 2.0, waarbij wordt gewerkt met een hogere werkgeheugenbelasting, wilde ik de uitdaging aan gaan om Amélie binnen haar window of tolerance te houden. Het werd een lang en intensief traject met pittige EMDR-sessies en uiteindelijk een succesvol einde. Dit artikel schetst hoe EMDR 2.0 bijdraagt aan verwerking bij cliënten met een kleine window of tolerance.

Amélie had als tiener een aantal EMDR-sessies gehad met enkel oogbewegingen. EMDR met alleen oogbewegingen lijkt voor te weinig werkgeheugenbelasting te hebben gezorgd, want Amélie raakte telkens uit haar window of tolerance wat resulteerde in herbelevingen, vaak gevolgd door PNEA’s. Na een zo’n PNEA werd de sessie gestopt en kreeg Amélie te horen dat zij het niet goed deed en dat EMDR therapie bij haar niet werkte."

Kennismaken (met Amelies’ ratjes)

"Toen Amélie en ik kennismaakten merkte ik dat deze behandeling andere koek was dan eerdere EMDR behandelingen die ik had gedaan. Niet zozeer vanwege haar trauma’s, maar vooral vanwege de moeite die ze had om haar spanning te reguleren. Amélie zat namelijk vrijwel voortdurend te trillen, knakte met haar lichaamsdelen en had veel last van verbale en fysieke tics. Ze was bang om fouten te maken en legde de lat voor zichzelf heel hoog. Daardoor was zij bijna altijd gespannen.

Haar trauma’s kon zij moeilijk onder woorden brengen en ze vermeed trauma-gerelateerde woorden. Gesprekken waren doorgaans van korte duur vanwege haar snel oplopende spanning. Het eerste gesprek duurde dan ook maar 15 minuten. Toen werd de spanning zo hoog dat Amélie steeds meer verbale en fysieke tics kreeg en bang was een PNEA te krijgen. We besloten dat ze de keer erna haar huisdieren (twee ratjes) zou meenemen. De beweging van de ratjes zorgde voor afleiding en hielp de spanningsopbouw te vertragen. Een goede zet; de ratjes kropen in haar nek en onder haar shirt en hielpen haar om in het hier en nu te blijven en de gesprekken duurden steeds langer. Ik kon psycho-educatie geven over EMDR 2.0 en het effect van een hoge werkgeheugenbelasting. Amélie begreep steeds beter waarom EMDR eerder niet had gewerkt en kreeg vertrouwen in deze nieuwe poging."

Werkgeheugenbelastende taken

"Nadat de  herinneringen waren bepaald waarmee Amelie de grootste moeite had,  maakten we een keuze voor de in te zetten werkgeheugenbelastende taken. Het inzetten van V-steps, waarbij Amélie in de vorm van een V stappen naar voren en achteren zet, klonk voor Amélie logisch omdat ze zelden een PNEA kreeg als ze in beweging was, maar pas wanneer ze stopte met bewegen. We besloten tegelijkertijd met de V-steps de oogbewegingen en klikjes in te zetten en deze aan te vullen met de trillende buzzers om Amélie in het hier en nu te houden, onder andere met het positieve effect van de ratjes in het achterhoofd. Als gevolg van dyscalculie en dyslexie vielen enkele gangbare extra werkgeheugentaken af, waaronder het spellen van woorden en maken van rekensommen. Amélie bleek echter een ster in rijmen en we besloten tijdens de EMDR beurtelings een rijmwoord te noemen. Vlak voor de start zei Amélie vol vertrouwen “ik ga het potverdorie gewoon doen”."

De eerste sessie

"De eerste sessie startten we met V-steps, buzzers, afwisselende varianten van oogbewegingen en klikjes via de koptelefoon. De eerste twee sets kon Amélie erbij blijven, maar tijdens de derde set stopte ze met de V-step en kreeg ze een PNEA. Conform afspraak gingen we door en ik besloot haar vrijwel de hele sessie te coachen. Ik benoemde telkens waar ze was, dat ze veilig was, bleef haar herinneren om te bewegen en voerde de werkgeheugenbelasting op: onze rijmwedstrijd begon. Beurtelings noemden we een rijmwoord. Dit bleek te helpen! Amélie bleef binnen haar window of tolerance, kreeg geen PNEA meer en de SUD, een methode om spanning te meten,zakte van 10 naar 6."

De tweede sessie

"De volgende sessie gingen we met dezelfde herinnering op dezelfde voet verder. De SUD zakte van 6 naar 3. Ik besloot een extra element aan onze rijmwedstrijd toe te voegen door trauma-gerelateerde woorden erin te gooien, omdat ik maximale blootstelling wilde aan haar trauma. Tijd om de vermijding te doorbreken. Ik startte met de woorden: ‘hand’, gevolgd door ‘tand’, ‘krant’, ‘want’ en ‘strand’. Daarop sprak ik de voor Amélie gevreesde woorden ‘Zweedse band’ uit. Ze schrok, begon te huilen en bleef stilstaan. Spontaan besloot ik haar handen vast te nemen, haar in beweging te brengen en ervoor te zorgen dat ze de V-step bleef maken. Ik benoemde dat ze met mijn fysieke begeleiding door moest gaan met de V-step en sprak ondertussen zelf ‘links-rechts, links-rechts, links-rechts’ uit. Ik coachte haar om de V-step zonder begeleiding voort te zetten, en ‘links-rechts’ mee te zeggen. Dit lukte en langzaam kon ik haar weer loslaten en de oogbewegingen voortzetten.

Amélie’s angst maakte plaats voor boosheid die gericht was op mij: ‘waarom doe je dit nou, je weet toch dat ik daar niet tegen kan!’. Ik gaf een korte uitleg en zei dat we het nog eens gingen doen. Ondanks haar angst deed Amélie toch mee. De set erna gaf ik Amélie de opdracht om zelf het woord ‘Zweedse band’ uit te spreken en dit herhaalden we nog een set. Het bleek de doorbraak te zijn op het eerste target en de SUD zakte naar 0. Het was hartje zomer, 35 graden en onze t-shirts waren doorweekt. Amélie durfde een week later pas te geloven dat de spanning écht was gezakt."

Het vervolg

"Het ijs bleek gebroken en het mantra ‘ik ga dit potverdorie gewoon doen’ werd steeds geloofwaardiger, niet alleen voor Amélie maar ook voor mij. Twee keer per week gingen we verder met haar angst voor ambulances, later gevolgd door EMDR therapie gericht op haar angst voor de politie. Zo werkten we de traumaplanning af. Sirenes werden toegevoegd om de spanning op te voeren en Amélie werkte hard om haar klachten te verminderen. Tussen de sessies door moest Amélie herstellen van het harde werk en moest ik mijn arsenaal aan rijmwoorden vergroten om tegengas te kunnen bieden aan haar rijmtalent."

De eerste resultaten

"Niet alleen binnen de EMDR sessies bleek de spanning te zakken, maar ook buiten de sessies lukte het Amélie steeds vaker om in het hier-en-nu te blijven en haar spanning te reguleren. Een ambulance kon voorbij rijden zonder dat ze een aanval kreeg en sirenes zorgden er niet meer direct voor dat ze omviel. Desondanks bleef Amélie aanvallen houden, bijvoorbeeld wanneer meerdere dienstwagens kort na elkaar langsreden."

Exposurebehandeling

"Na afronding van de EMDR therapie gingen we verder met exposurebehandeling. Amélie kon de plaatjes binnen de EMDR therapie aan, maar generalisatie naar de praktijk was nog lastig. Ze wilde controle ervaren zonder hoge werkgeheugenbelasting. Ook wilde ze met ambulancebroeders en agenten in gesprek om de mens achter het uniform te ontmoeten. Er werden speelgoedauto’s besteld en twee maal per dag luisterde Amélie samen met sociotherapeuten naar sirenes, keek ze naar plaatjes van ambulances of politie auto’s en werd met de speelgoedauto’s gespeeld. Later ging ze dagelijks tv-series over hulpdiensten kijken en naar podcasts luisteren over de geschiedenis van ambulances, de kleuren op de auto’s en de sirenes die haar zo lang angst inboezemden. Terwijl Amélie dit deed, gebruikte ze de speelgoedauto’s als stressballen die ze van hand naar hand gooide. Zo werkten we toe naar kennismakingen met een agent en met ambulancebroeders, eerst in burgerkleding en vervolgens in uniform als extra blootstelling. Stichting Ambulance Wens bleek bereid mee te werken. Zij namen alle tijd om Amélie haar vragen te beantwoorden, uitleg te geven over haar ervaringen met ambulances en hielpen haar angst voor de uniformen en de ambulances verder af te bouwen. Amélie kreeg de kans om zelf controle te ervaren in een ambulance en mocht de sirene aan- en uitzetten. We sloten de exposuresessie af met een ritje in de ambulance. We namen samen achterin plaats, zij zittend op de stoel en ik liggend op de brancard."

Beschouwing

"Liggend op de brancard keek ik vol trots naar deze jonge vrouw die na jarenlange trajecten binnen de Jeugdzorg en de ggz eindelijk tot traumaverwerking was gekomen. Waardoor lukte het dit keer wel? In het evaluatiegesprek vertelde Amélie dat het een combinatie was van factoren. Heldere psycho-educatie, hoge werkgeheugenbelasting, creativiteit, een veilige behandelrelatie en doorzettingsvermogen maakten de behandeling succesvol. Het vastpakken van Amélie en haar in beweging brengen wanneer ze stil bleef staan voorkwamen PNEA’s wanneer dit toch dreigde te gebeuren. De aanvulling met exposuretherapie was noodzakelijk om de resultaten uit de EMDR behandeling te generaliseren, haar vertrouwen in hulpverleners terug te brengen en laat zien dat de combinatie van EMDR therapie en exposure voor een succesvolle integratieve behandeling belangrijk kan zijn. En Amélie, zij heeft het potverdorie gewoon gedaan."

Roy Kerner

Roy Kerner is GZ-psycholoog en EMDR practitioner en is werkzaam bij de Fjord, onderdeel van Youz in Capelle aan den IJssel. De Fjord is een kliniek voor orthopsychiatrie en forensische jeugdpsychiatrie voor jongeren tussen de 16 en 20 jaar met ernstige gedragsproblemen en psychiatrische problematiek.

* In verband met privacy is Amélie een gefingeerde naam. ​​​​​​​