Transgenderzorg voor jongeren: unieke samenwerking tussen Youz en ZMC
Jongeren die voelen dat hun geboortegeslacht niet bij hen past, waren tot nu toe altijd aangewezen op de genderexpertisecentra in Amsterdam en Nijmegen.
Alleen zijn de wachttijden er enorm: ruim 700 dagen. Alle reden voor Youz, GGZ-instelling voor kinder- en jeugdpsychiatrie, en het Zaans Medisch Centrum om de krachten te bundelen. Voortaan kunnen jongeren met genderdysforie – zoals het ongemak met het eigen geslacht officieel heet – voor de transgenderzorg gewoon in Zaandam terecht.
Kinder- en jeugdpsychiater Alexander Kolman legt uit: “Kinderen ervaren soms al van jongs af aan dat hun geboortegeslacht niet bij hen past. Dat ongemakkelijke gevoel komt helemaal naar voren, wanneer ze tegen de puberteit aanzitten. Dan verandert het lichaam in de mannelijke of vrouwelijke richting en kunnen ze er niet meer omheen. Kinderen worden dan regelmatig depressief, verwonden zichzelf en sommige doen zelfs een poging tot zelfdoding.”
“We zien bij Youz veel sombere kinderen en wanhopige ouders die hulp nodig hebben. Wij kunnen de diagnose genderdysforie wel stellen, maar als je vervolgens twee jaar moet wachten op puberteitsremmers, dan zit je lichaam al midden in de verandering. Door de nieuwe samenwerking met het Zaans Medisch Centrum kunnen we nu vijftig adolescenten met de psychische indicatie genderdysforie doorverwijzen naar twee zeer deskundige kinderartsen. Zij zijn gespecialiseerd in hormoonbehandelingen en werken op dezelfde zorgvuldige manier als het expertisecentrum van het Amsterdam UMC.”
Hormoonbehandeling
Kinderarts Ilse Hellinga: “De eerste fase van de behandeling vormen de puberteitsremmers. Die fase kan jaren duren. Het biedt de jongeren de kans om te voelen hoe het is om de transitie in te gaan. Wil je echt leven in de rol van het andere geslacht? De volgende fase zijn de cross-sekse hormonen. Dan krijg je de hormonen van het andere geslacht.”
“Tijdens het traject kunnen we jongeren en hun ouders doorverwijzen naar het Amsterdam UMC voor fertiliteitscounselling. Letterlijk krijgen zij dan voorlichting over de vruchtbaarheid. Wat zijn de gevolgen van de behandeling voor een kinderwens later? En welke mogelijkheden zijn er om eicellen of zaadcellen te bewaren?”
Mogelijke vervolgstap is een geslachtsbevestigende operatie die doorgaans in een academisch ziekenhuis plaatsvindt. “Als kinderartsen begeleiden wij kinderen tot hun 18e jaar. Een internist-endocrinoloog in het Zaans Medisch Centrum neemt de zorg over de hormoonbehandeling dan over.” De meeste geslachtsbevestigende operaties vinden op latere leeftijd plaats.
Zorgvuldigheid en samenwerking
Hellinga en Kolman benadrukken dat de behandelteams van Youz en het Zaans Medisch Centrum die de jongeren en hun ouders begeleiden, in elke fase uiterst zorgvuldig te werk gaan en verregaand samenwerken. Kolman: “Dat begint al op het moment dat we een kind voor de eerste keer zien na doorverwijzing door de huisarts of het jeugdteam van de gemeente. We kijken altijd verder dan alleen de problemen van genderdysforie. Spelen er ook andere problemen, zoals autisme, ADHD of een dwangstoornis? Pas als we alles zorgvuldig hebben afgewogen – ook: staan de ouders erachter? – dan pas geven we een indicatie voor psychische zorg en verwijzen we de kinderen en ouders naar de kinderartsen.”
Hellinga gaat verder: “Binnen de transgenderpoli in het ziekenhuis onderzoeken we de jongere als eerste op medisch vlak. Spelen er lichamelijke aandoeningen? Staan alle seinen op groen, dan kan een behandeling beginnen. Bij elke stap is er multidisciplinair overleg waarbij niet alleen de behandelteams van Youz en kinderartsen aanschuiven, maar ook de kinderen en ouders. Daarnaast hebben de behandelaars onderling nog vele andere vaste overlegmomenten. Door die korte lijnen kunnen we echt persoonlijke zorg op maat geven, waarbij de jongere centraal staat.”
Hoewel de genderzorgsamenwerking tussen de regionale GGZ-instelling en het regionale ziekenhuis nieuw is, wordt er wat kwaliteit van de zorg niets aan het toeval overgelaten. Hellinga: “We onderhouden nauwe banden met het genderteam van het expertisecentrum in het Amsterdam UMC. Zij doen veel wetenschappelijk onderzoek en delen hun kennis, richtlijnen en protocollen met ons.”
Drijfveren
Kolman en Hellinga voelen zich enorm bevoorrecht om jongeren met genderdysforie te mogen helpen en begeleiden. Kolman: “Ik behoor zelf tot de LHBT-groep en weet hoe het is om als jongere tot een minderheid te behoren, tegen allerlei dingen aan te lopen en je ongelukkig te voelen. Toen ik in mijn werk de kans kreeg om transjongeren te helpen, heb ik deze mogelijkheid met beide handen aangegrepen.”
Hellinga voegt toe: “Ik heb bij het genderteam in het Amsterdam UMC gewerkt. Het ging me aan het hart dat patiënten die in de bloei van hun leven staan – in de puberteit – jaren in de wachtstand moesten staan en onnodig psychisch moesten lijden. Als je dan zag wat die behandeling met remmers voor hen en hun ouders deden… Het hele gezin bloeide daarvan op. Juist daar doe je het voor. Ik hoop dat wij met ons gezamenlijk initiatief kunnen bijdragen aan kortere wachttijden.”
Begeleiding voor jonge kinderen en hun ouders
Wat psychiatrische transgenderzorg betreft is Youz er niet alleen voor jongeren, maar ook voor veel jongere kinderen. Kolman: “Er zijn kinderen die al jong aangeven anders te zijn dan het geboortegeslacht. Ouders zitten vaak met heel veel opvoedkundige vragen. Is dit een fase? En wat doe je als een kind zich ernstig verzet bij het aankleden in de niet-gewenste kleding? Met een groot behandelteam helpen we kinderen en ouders via behandelgroepen en in individuele sessies. Omdat we een van de weinige instellingen zijn die deze zorg bieden, zien we kinderen uit heel Noord-Holland en zelfs daarbuiten.”